PEN America’nın “Yazma Özgürlüğü Endeksi” raporu yayınlandı. Okuduk, araştırdık, rapora dair notları listeledik.
Rapora göre, 2024 yılında dünya çapında 375 yazar hapsedilmiş. Çin 118 yazarla en fazla tutuklama gerçekleştiren ülke olurken, İran 43 yazarla ikinci sırada yer alıyor. Üçüncü sırada Suudi Arabistan ve Vietnam var. İsrail, 21 yazarla beşinci sırada, Türkiye ise tutuklu 18 yazarıyla Rusya ile altıncı sırayı paylaşıyor.
Raporda, kadın yazarların ve -burası önemli- internet yorumcularının artan şekilde hedef alındığı, ayrıca savaş ve çatışmaların ifade özgürlüğü üzerindeki olumsuz etkileri vurgulandı.
Bunun dışında bir not daha: Dünya çapında tutuklu editör sayısı 12, çevirmen sayısı 14.
PEN America’nın yazarlar direktörü Karin Deutsch Karlekar, ABD’de de fikirleri ve yazıları nedeniyle insanların gözaltına alındığını belirterek, bu durumun endişe verici olduğunu ifade etmiş. Önümüzdeki yıllarda ABD’deki yazarların da rapora dahil edilebileceğini söylüyor. Karlekar’ın verdiği örnek ise tanıdık: Fulbright bursuyla ABD’deki Tufts Üniversitesi’nde doktora yapan Türk öğrenci Rümeysa Öztürk’ün İsrail’in Gazze’ye yönelik askeri saldırısını eleştiren bir makaleyi kaleme aldıktan sonra gözaltına alınması…
Karin Karlekar verdiği röportajda, ABD’nin 1950’lerdeki McCarthyci antikomünist cadı avından bu yana “fikirlere yönelik bu kadar geniş ve derin bir saldırıya” tanık olmadığını söylüyor: “ABD’de insanlar fikirleri ve yazıları nedeniyle gözaltına alınıyor. Bu kesinlikle endişe verici. Önümüzdeki yıl endekste ABD’deki vakalara da yer verebileceğimizi tahmin ediyorum.”
Raporda ayrıca, hükümetlerin kelimelerin gücünü fark ederek, yazarları hedef almalarının, insan hakları ve demokrasiye yönelik daha geniş saldırıların hem habercisi hem de sonucu olduğu belirtildi. Rapordan dikkat çeken rakamlar şu şekilde:
2024 yılında dünya genelinde toplam 375 yazar, akademisyen ve düşünce insanı hapsedildi.
Bu sayı 2023’e kıyasla artış gösterdi (2023: 339 kişi).
En çok yazar hapseden ülke 118 kişiyle Çin oldu.
İran 43 tutuklu ile ikinci sırada yer aldı.
İsrail, 21 kişiyle beşinci sıraya yükseldi. (İşgal altındaki Filistin bölgesinde tutuklananlar dahil)
Hapsedilenlerin yüzde 16’sı kadınlardan oluşuyor.
Türkiye’de 18 yazar tutuklu.
80’den fazla yazar, herhangi bir suçlama olmaksızın veya yargılama olmadan tutuklu.
Vakaların yüzde 68’inde kişiler, çevrimiçi ifadeleri nedeniyle hedef alındı.
Rapor, 29 ülkede ifade özgürlüğünün ciddi biçimde tehdit altında olduğunu tespit etti.
En çok tutuklama görülen ülkeler: Çin, İran, Suudi Arabistan, Vietnam, Türkiye, Belarus, İsrail, Hindistan, Myanmar ve Rusya.